Zasadą jest, że z chwilą śmierci dłużnika jego zobowiązanie przechodzi na spadkobierców. Wierzyciel zatem musi podjąć odpowiednie kroki, aby ustalić, kto jest odpowiedzialny za spłatę zobowiązania. Należy przy tym zważać na upływający termin przedawnienia, którego śmierć dłużnika nie przerywa ani nie zawiesza względem jego spadkobierców. O przedawnieniu i jego skutkach pisałem w tym artykule (windykacja przedawnionego długu – link).

W przypadku, kiedy nasze roszczenie przedawnia się w nieodległym terminie, możemy próbować szukać spadkobierców w dwóch rejestrach ewidencji ludności – rejestrze PESEL i rejestrze mieszkańców. Rejestr PESEL prowadzi minister właściwy ds. informatyzacji, zaś rejestr mieszkańców – właściwy miejscowo (dla miejsca zamieszkania dłużnika) wójt, burmistrz, prezydent miasta. Organy te mogą podać dane potencjalnych spadkobierców w kolejności dziedziczenia wynikającej z Kodeksu cywilnego (w tym ich adres zameldowania). Uzyskanie danych może zająć co najmniej miesiąc od złożenia odpowiedniego wniosku.

Jeżeli upływ terminu przedawnienia nastąpi w czasie nieodległym (np. krótszym niż 6 miesięcy), to nie pozostaje nam nic innego jak wszczęcie sprawy o zapłatę przeciwko osobom, co do których posiadamy informacje, że są spadkobiercami, aby przerwać termin przedawnienia. Postępowanie to może zostać następnie zawieszone do czasu ustalenia, czy osoby pozwane rzeczywiście odziedziczyły spadek.

Może się tak stać, gdyż dla każdego spadkobiercy od chwili dowiedzenia się o swoim powołaniu do dziedziczenia (dla spadkobierców ustawowych będzie to dowiedzenie się o śmierci spadkodawcy, dla testamentowych co do zasady dowiedzenie się o testamencie) biegnie 6-miesięczny termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku. W przypadku niezłożenia żadnego oświadczenia odziedziczą oni automatycznie spadek z dobrodziejstwem inwentarza (tj. z ograniczeniem odpowiedzialności do stanu czynnego spadku – inaczej mówiąc do wartości majątku spadkowego), z tym, że od skutków powyższego automatyzmu mogą uchylić się np. z powodu błędu (gdyż właśnie nie mieli wiedzy na temat zobowiązania) w terminie roku od wykrycia błędu. Z punktu widzenia interesu wierzyciela najbardziej pożądaną sytuacją jest, gdy wszyscy spadkobiercy oświadczają, że przyjmują spadek, gdyż odpowiadają wtedy za długi całym majątkiem, a jeżeli jest ich kilku, to odpowiadają oni za spłatę zobowiązań solidarnie (każdy do pełnej wysokości długu) do momentu działu spadku (ostatecznego podziału majątku i zobowiązań spadkowych).

Wierzyciel może sam zainicjować odpowiednie postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym dłużniku. Musi się jednak liczyć, iż w sytuacji gdy spadek jest zadłużony, może to spowodować lawinowe odrzucenie spadku przez spadkobierców. Dlatego ważne jest odpowiednie zsynchronizowanie podejmowanych działań. Nieodzowna może okazać się pomoc kompetentnego radcy prawnego.

Jak wspomniano, złożenie przez wierzyciela wniosku o stwierdzenie nabycia spadku nie zawiesza ani nie przerywa biegu terminu przedawnienia roszczenia – może on zaś zostać przerwany m.in. w wyniku dochodzenia roszczenia o zapłatę przeciwko spadkobiercy przed sądem lub odpowiednim organem – czyli w wyniku złożenia pozwu lub zawezwania do próby ugodowej o zapłatę przeciwko spadkobiercom.

Zatem jeżeli roszczenie w owym terminie 6-miesięcznym jeszcze się nie przedawni, wierzyciel może zwrócić się do sądu ostatniego miejsca zamieszkania dłużnika o informację, czy po zmarłym było/jest prowadzone postępowanie spadkowe. Jeżeli nie, to wierzyciel powinien złożyć wniosek wszczynający to postępowanie. Nabycie spadku może również być potwierdzone notarialnym aktem poświadczenia dziedziczenia – zalecane jest zatem także sprawdzenie Rejestru Aktów Poświadczenia Dziedziczenia (dostępny online). Możliwe też jest sprawdzenie Notarialnego Rejestru Testamentów u dowolnego notariusza po okazaniu mu dowodu śmierci spadkodawcy (np. aktu zgonu). Potrzebne odpisy aktów stanu cywilnego (urodzenia, zawarcia małżeństwa, zgonu) wyda po wykazaniu interesu prawnego Urząd Stanu Cywilnego.

Komplikacje pojawiają się, gdy nie są znani żadni krewni zmarłego, nie są oni znani również w rejestrach ewidencji ludności. W takim wypadku sąd prowadzący postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wezwie potencjalnych spadkobierców do udziału w sprawie przez ogłoszenie. Jeżeli brak jest spadkobierców – krewnych zmarłego – odpowiedzialnymi za długi spadkowe pozostaną gmina ostatniego miejsca zamieszkania dłużnika albo Skarb Państwa, które zawsze dziedziczą spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Najbardziej niekorzystna będzie sytuacja, gdy dłużnik nie posiadał żadnego majątku. Wtedy, jeżeli nikt nie przyjmie spadku w sposób prosty, dług pozostanie niespłacony. W takim przypadku najlepiej chronić się jeszcze przed śmiercią dłużnika, żądając np. poręczenia za jego zobowiązanie.

Powyższego tekstu nie należy traktować jako porady prawnej, albowiem trzeba pamiętać, że każda sprawa jest inna, a porada prawna powinna być dostosowana do indywidualnego, konkretnego przypadku.